“χτίζοντας” ανθρώπινες σχέσεις...

...με αφορμή την επιστημονική συμμετοχή, με αυτήν την εισήγηση, στο επιμορφωτικό σεμινάριο του ΚΠΕ Αρναίας : «Η παράδοση ενός τόπου μέσα από τα κτίσματα ,τη λαογραφία και τον πολιτισμό του» ( Αρναία Χαλκιδικής, 14-16 Δεκεμβρίου 2012)

Της Αγγελικής Ρουμελιώτου-Πούπουζα

Κοινωνικής λειτουργού 

Λένε ότι, όταν τα βάζεις με την παράδοση, πρέπει να βάζεις τα δυνατά σου.

Μπαίνοντας στο Λαογραφικό μουσείο της Αρναίας το νοιώθεις αυτό, όπως νοιώθεις και το ότι οι άνθρωποι μπορούν να βρουν τρόπους για να κάνουν το παρελθόν, διαρκώς παρόν.

Τι νόημα θα είχαν τελικά τα σοκάκια, οι δρόμοι, τα κτίσματα αν δεν φτιάχτηκαν για να περιμένουν κάποιους να τα περπατήσουν;

Αυτούς τους κάποιους, που θα τα παραδώσουν στα παιδιά, παραδίδοντας παράλληλα  και όλες τις σχέσεις, τα περάσματα, τις χαρές και τις λύπες , τις αξίες , τα σημαντικά και τα ασήμαντα , τις ζωές εν τέλει  των ανθρώπων που προϋπήρξαν.

Εμείς οι άνθρωποι χρειαζόμαστε τις σχέσεις μας ΚΑΙ τις παραδόσεις μας γιατί αυτά τα δύο ανταμώνουν, συναντιούνται.  Είναι φτιαγμένα από την ίδια πρώτη ύλη. Μοιάζουν.

Θα δεις ότι και τα δυο είναι φτιαγμένα από μυαλό και καρδιά. Λογική και συναίσθημα. Ό,τι μας κάνει να σκεφτόμαστε κι ό,τι μας κάνει να αισθανόμαστε. Αλλοίμονο αν πας να ερμηνεύσεις όσα συμβαίνουν γύρω σου μόνο με τη λογική.

Επίσης, και στις σχέσεις και στις παραδόσεις έχουν αποτυπωθεί, σαν σε καμβά, όλα τα υλικά του παρελθόντος μας:

•    Τα πρόσωπα που κουβαλάμε και αποταμιεύτηκαν μέσα μας.

•    Τα πρότυπα που σαν σπόροι βρίσκονται θαμμένοι μέσα μας περιμένοντας μια ευκαιρία να «αναστατωθούν».

•    Οι μνήμες μας, ο  καθρέφτης που δείχνει πίσω.

•    Ό,τι κουβαλάμε από εξορίες και όμορφα τοπία. Και είναι καλό να κουβαλάμε περισσότερα όμορφα τοπία γιατί θα τα χρειαστούμε στις δύσκολες στιγμές.

•    Οι βασικές ανθρώπινες αξίες που έχουν  αποτυπωθεί στο εσωτερικό  μας και ορίζουν την υπόστασή μας. Η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου, ο σεβασμός της αξιοπρέπειας, ο σεβασμός της ελευθερίας του και της βούλησης του είναι οι άγραφοι νόμοι που διέπουν τις υγιείς σχέσεις.

Οι σχέσεις και οι παραδόσεις μοιάζουν -εξ άλλου-  γιατί είναι χτισμένες με όσα βλέπουμε αλλά και όσα δεν βλέπουμε.

Σκεφτείτε πόσα λίγα ξέρουμε ακόμη και για τους ανθρώπους, τους οποίους γνωρίζουμε χρόνια. Φανταστείτε πόσο λίγο ξέρουμε ακόμη και τον ίδιο μας τον εαυτό. Φανταστείτε πόσα λίγα μας λένε οι λέξεις ως λέξεις, όταν επικοινωνούμε. Σκεφτείτε πόσα φτιασίδια χρειάζεται να βάλουν οι άνθρωποι στα συναισθήματά τους για να μην δείξουν πώς ακριβώς αισθάνονται.

  Το εντυπωσιακό είναι ότι, ο πραγματικός μας χαρακτήρας φαίνεται μόνο όταν είμαστε παιδιά. Τότε τον αφήνουμε να φανεί όπως ακριβώς είναι, χωρίς κανένα άγχος.  Γιατί τα παιδιά δεν την φτιάχνουν την εικόνα για να στην περιγράψουν. Στην λένε όπως ακριβώς την βλέπουν. Δεν χρειάζεται να μακιγιάρουν όσα θα πούνε και ούτε νοιώθουν την ανάγκη να ντύσουν τα συναισθήματά τους με όλα αυτά που φορτώνουμε τις ζωές μας καθώς μεγαλώνουμε, για να μην μας παρεξηγήσουν. Με όλα αυτά τα «πρέπει». Τα «πρέπει» είναι απαραίτητα βέβαια, αρκεί να μην γίνονται βασανιστικά για τον «ιδιοκτήτη» τους. Και αρκεί να βρίσκονται σε μια αρμονία με όλα τα «αξίζει να» . Και να αντέχουν πότε- πότε να ακούνε και τα «θέλω».

Μεγάλη κουβέντα που ξεκινά από τότε που το παιδί μαθαίνει να δέχεται όρια στη ζωή του. Και αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι ο κόσμος δεν είναι μόνο δικός του. Ότι υπάρχουν κανόνες. Τεράστιο χρέος των γονιών, να διδάξουν στο παιδί αυτούς τους κανόνες.  Ακόμη πιο τεράστιο να το διδάξουν “τόσο –όσο’’ ώστε  να μην πάψει να είναι ΠΑΙΔΙ  και κυρίως ευτυχισμένο παιδί.  Ευτυχισμένο –ξαναλέω-, γιατί καμιά φορά μπερδεύουμε την ευτυχία με την επιτυχία και αλλάζουν οι ισορροπίες.

Αυτά τα δυο τα μπερδεύουμε ακόμη και όταν είμαστε μεγάλοι. Και  χάνουμε το δρόμο μας . Κι όταν χάνεις το δρόμο σου, να εύχεσαι να είσαι κοντά στη στροφή που πήρες λάθος. Και να εύχεσαι να είσαι κοντά στα όνειρα σου. Γιατί, είμαστε ό,τι ονειρευτήκαμε και ό,τι αγαπήσαμε. Όταν το λέω αυτό, πάντα έρχεται το ίδιο ερώτημα στο μυαλό μου;  Τι κάνει τους ανθρώπους να χαράσσουν τα όνειρά τους πάνω στους κορμούς των δέντρων;

 Σημαντικό κεφάλαιο  αυτό.

Αλλά και  πόσα άλλα σημαντικά κεφάλαια των σχέσεων δεν βρήκαν καταφύγιο στις παραδόσεις;

Η Λύπη, ας πούμε. Εκείνα τα μικρόβια που μπαίνουν στο μυαλό και την ψυχή για να δημιουργήσουν μαράζι. Κι αν δε μιλά το στόμα, τότε θα μιλήσει το σώμα. Γι΄ αυτό, η λύπη και ο πόνος δεν πρέπει να μένουν φυλακισμένα γιατί αγριεύουν, πολλαπλασιάζονται. Έχουν ανάγκη να μοιράζονται. Θυμηθείτε τα τελετουργικά του πένθους και τη σημασία τους για την προσαρμογή του ανθρώπου που πονά στην νέα κατάσταση. Μια κατάσταση που κλείνει μέσα της θυμό, άρνηση , ατέλειωτα «γιατί», θλίψη, μεγάλη θλίψη, ίσως κατάθλιψη, ίσως μελαγχολία και με το χρόνο μια μικρή σταδιακή επανοργάνωση. Σε όλα αυτά τα στάδια ο άνθρωπος χρειάζεται έναν ώμο για να ακουμπήσει μέχρι να μπορέσει να μιλήσει. Και χρειάζεται και όλα αυτά τα τελετουργικά γιατί είναι σοφά τοποθετημένα για να μπορέσει να πενθήσει ώστε να αντέξει να προχωρήσει.

Μια λύπη που συναντιέται συχνά στα μονοπάτια της παράδοσης είναι αυτή που συνδέεται με το πέρασμα του χρόνου. Βέβαια, έχω την αίσθηση ότι δεν λυπόμαστε για το γήρας που έρχεται αλλά για τη νιότη που φεύγει και δεν θα ξαναέλθει.

Ξέρουν άραγε τα λουλούδια  ότι η Άνοιξη είναι για λίγο;

«Δεν το έχω πως πεθαίνω , παρά που όσο πάει μαθαίνω» θα μας απαντήσει η λαϊκή παράδοση που ξέρει ότι το χρόνο χρειάζεται να το εξημερώσεις , να τον αγαπήσεις.  Δείτε με πόσο σεβασμό  μας εξοικειώνουν  με  το πέρασμα του χρόνου  οι παραδόσεις μας, οι γιορτές μας, οι νηστείες μας,  τα έθιμα μας σε κάθε εποχή, τα ανοιξιάτικα, τα πασχαλινά, τα χριστουγεννιάτικα, η πρωτομαγιά , η πρωτοχρονιά.. Να χαίρεσαι για την κάθε αυγή που ξεκινά και να λες «ευχαριστώ» , μας λένε.

Μια άλλη πτυχή των σχέσεων που φώλιασε στις παραδόσεις  είναι τα όνειρα.

Αυτά τα όνειρα που αν τα ψιθυρίζεις μόνο στα υπόγεια , κάποια στιγμή θα τα ακούσεις ως κραυγή στην ταράτσα.

Γιατί τα όνειρα θα λάβουνε εκδίκηση , λέει ο Ελύτης. Αλλά τα όνειρα σώζουνε στα δύσκολα, θα συμπληρώσει η Παπαδάκη.Σαν σωσίβιο  θα ανοίξουν και θα πεις «έχω πολλά να κάμω, ακόμη».

Πόσα όνειρα να χωρέσουν πάνω σε ένα κάρο που έφερνε τα προικιά της νύφης; και πόσα να χωρέσουν στα φανερώματα των αρραβώνων;

Προχωρώντας, θα δούμε ότι οι παραδόσεις έφτιαξαν  διόδους έκφρασης, εκτόνωσης και καταφύγια και για τις άλλες πτυχές  των σχέσεων:

 Ο  φόβος : από φόβο δεν δίνουμε τα χέρια μας, από φόβο μην μας πονέσουν.  Αυτό το φόβο που χρειάστηκε να τον κάνουμε ιστορίες, παραμύθι και θεριό για να τον εξημερώσουμε , να τον μαλακώσουμε μέσα μας

 Η νοσταλγία. Η νοσταλγία που σε κάνει να κοιτάς πίσω και σε μαρμαρώνει, σε κοκαλώνει. Ζωγραφίστηκε, τραγουδήθηκε για πρόσωπα και πατρίδες. Πόσες φορές ακούς τη λέξη ξενιτιά μέσα στα τραγούδια μας .  Πόσες φορές ακούς τη λέξη «πατρίδα»; Τι ηχόχρωμα έχει αυτή η λέξη για τους Έλληνες που έστειλαν αδέλφια και παιδιά σε κάθε γωνιά του κόσμου; Πόσες εικόνες περνούν μπροστά από τα μάτια σου βλέποντας μια παλιά ασπρόμαυρη φωτογραφία;

Οι ανάγκες. Ο μεγαλύτερος δικαστής του ανθρώπου, κατά τον Ευριπίδη.

Ο θυμός.  Η άλλη όψη της θλίψης. Εκείνος που αναζωπυρώνει όλες τις παλιές ματαιώσεις που ζήσαμε και όλες τις μάχες που χάσαμε. Ο θυμός δεν περπατά ποτέ μόνος του αλλά πάει μαζί με την πικρία, το φόβο, την άρνηση, την περιφρόνηση, την ανάγκη, τη θλίψη. Αλλά έχει ανάγκη να φαίνεται αυτός πρώτος…

Η συγχώρεση. Ο πρώτος  που πρέπει να συγχωρήσεις για τα λάθη του, είναι ο εαυτός σου. Και να σκεφτείς ότι τα λάθη είναι δάσκαλοι, είναι μαθήματα, ΑΡΚΕΙ να τα κάνεις μια φορά.

Ο χωρισμός των τέως αγαπημένων. Το σημείο που τελειώνει η αγάπη κι ο ένας φεύγει. Κι ο άλλος μένει. Το σημείο που οι ενοχές, οι πληγές, η εκδίκηση στήνουν τρελό χορό.

    Πονάω και έχω ενοχές γιατί φεύγω. Αλλά φεύγω.

    Πονάω που μ΄ αφήνεις. Τελικά άξιζα τόσο λίγο;

    Θα το αντέξω;

    Κοίτα πόσο με χρειάζεσαι!

    Λυπήσου με!

    Νοιάσου με !

    Μίσησε με! Αρκεί να αισθάνεσαι κάτι για μένα

    Να με φοβάσαι! θα δεις τι μπορώ να κάνω εγώ! ΕΓΩ! (το ΕΓΩ έχει πάρει εξέχουσα θέση πια στη ροή των πραγμάτων )

Όλα - όλα αυτά , έτσι ή με παραλλαγές, με μάσκες ή χωρίς, θα πάρουν τη θέση τους σε έναν χωρισμό ζευγαριού. Μέχρι να ηρεμήσει η φουρτούνα. Και θα ηρεμήσει. Με το χρόνο που χαϊδεύει τις πληγές και τις επουλώνει. Μέχρι τη στιγμή που θα βλέπεις την πληγή σαν παλιά ουλή αλλά δεν θα αιμορραγεί, δεν θα πονά. Απλά θα θυμίζει.

Κράτησα για το τέλος  τα δυο πιο αγαπημένα, πιο τραγουδισμένα , πιο συχνά ζωγραφισμένα κεφάλαια των σχέσεων που βρήκαν μια εξέχουσα θέση  στην παράδοση.

Η αγάπη και ο έρωτας.

Στα έθιμα, στις γιορτές, στις εκκλησίες, στα ξωκλήσια μας θα βρεις ζωντανή την αγάπη προς το Θεό αλλά και την αγάπη προς τον πλησίον. Θα αντιληφθείς το άνω – θρώσκω και θα νοιώσεις την πραγμάτωση της ανθρώπινης ύπαρξης.

Κι αν επισκεφθείς μια νύχτα ένα μακεδονίτικο σπιτικό και βρεις μια οικογένεια γύρω από το τζάκι  θα διδαχτείς  την έννοια της φροντίδας, της συνοχής, της ευτυχίας του «μαζί» . Γιατί «μένεις μόνο εκεί που σε θέλουν», θα πει η Βαμβουνάκη.

«Αν σωπάσεις για λίγο μια νύχτα με την οικογένεια σου , τότε θα ακούσεις την αγάπη στο τζάκι να τρίζει» , λέει ένας 9 χρονος φίλος μου.  Αυτή είναι η οικογενειακή αγάπη,  των γονιών προς τα παιδιά, των παιδιών προς τους γονείς, προς τους παππούδες. Αυτή που μαλακώνει τις άκρες του «εγώ»,  τις τροχίζει , για να χωρέσει να περάσει το «εμείς».

Αλλά και η συζυγική αγάπη  που τόσο  μοιάζει αλλά και τόσο διαφέρει  από το άλλο πολυσυζητημένο κεφάλαιο, τον ΕΡΩΤΑ. Αυτόν που ΔΙΑΤΗΡΕΙ το θρόνο του ΕΓΩ. Σε θέλω για ΜΕΝΑ.

Η αγάπη ερωτεύεται τις διαφορές  κι ο έρωτας αγαπά τις ομοιότητες, λέει ένα μεγάλος ψυχοθεραπευτής. Αγαπά τις ομοιότητες, τόσο ώστε να μην βλέπει καμιά διαφορά στην αρχή

Ο έρωτας που -αν γεννηθεί -θα αναζητήσει χίλιους  τρόπους να λάβει σάρκα και οστά. Τεράστια ωστική δύναμη. Πόσο μοιάζουμε! Μοιάζουμε αλήθεια; Ή βλέπουμε μέσα από έναν καθρέφτη;

Όταν θα αρχίσουμε –λοιπόν- να διαπιστώνουμε πόσο λίγο μοιάζουμε τότε θα μας δοθεί η ευκαιρία να περάσουμε στη σύνθεση: το αντάμωμα ενός ανθρώπου , ολοκληρωμένου, που δεν ψάχνει το άλλο του μισό  αλλά έναν άλλο ολοκληρωμένο άνθρωπο, για να ζήσει μαζί του  και  να δημιουργήσει. Με μια βασική αρχή όμως: Τη διατήρηση της αυτοεξάρτησης και της επίγνωσης της ευθύνης μας για τον ίδιο τον εαυτό μας και τον άλλο. «Δεν  περιμένω από τον άλλο να με σώσει».

 «Όρθιος να αγαπάς» , λένε!

……………………….

Στην αρχή σας είπα ότι , αφορμή για τη συνάντησή μας ήταν το Λαογραφικό της Αρναίας. Τιμής ένεκεν σε αυτό λοιπόν, που μου έδωσε  την ευκαιρία μιας πρωτόγνωρης εμπειρίας και τιμής να μοιράζομαι μαζί σας σήμερα κάποιες σκέψεις, θα κλείσω με μια ιδιαίτερη φωτογραφία, που χωρά μέσα της όλα όσα σας είπα.

Δυο φωτογραφίες για την ακρίβεια. Η ίδια οικογένεια σε δυο διαφορετικές στιγμές. Σε δύο διαφορετικούς χρόνους.

φωτ. Από το Λαογραφικό μουσείο Αρναίας

Το άχρονο πάντα. Η κατάργηση των ορίων του χρόνου.

Η σιωπή. Η σιωπή φωτίζει περισσότερο από τα λόγια. Γι αυτό πρέπει να την ακούς. Ξέρει…

Οι ρίζες. Στις ρίζες είναι τα μυστικά. Κι αν θες να ανέβεις στα ύψη , στις ρίζες θα στηριχθείς.

Το απέριττο. Τα απλά είναι ασυνήθιστα. Τα βλέπουν μόνο οι σοφοί.

Η α-λήθεια. Α –λήθη. Σκίζει τα κουρέλια της λήθης  και δεν σε αφήνει να ξεχάσεις.

Η αλλαγή. Αλλάζουμε διαρκώς. Κάθε πρωί που ξυπνάμε. Κάθε  στιγμή που περνά. Αλλάζουμε… χτίζοντας εμπειρίες, χτίζοντας με  ό, τι θα διαλέξουμε να κάτσει μέσα μας ως γνώση,  χτίζοντας γέφυρες, χτίζοντας σχέσεις…